Renaturyzacja rzek jest jednym z ważniejszych działań na rzecz ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu. To także proces, który wymaga współpracy – między samorządami, ekspertami i mieszkańcami. Podczas konferencji połączonej z warsztatami w siedzibie OMGGS rozmawiali o tym samorządowcy i eksperci z IMGW, Wód Polskich, Gdańskich Wód, Metropolii Krakowskiej i Fundacji Zdrowa Rzeka.

Renaturyzacja to nie tylko ochrona bioróżnorodności, ale przede wszystkim proces przywracania rzekom i mokradłom ich naturalnych funkcji. To sposób na odbudowę ekosystemów wodnych, które przez dziesięciolecia były przekształcane i regulowane przez człowieka.

_{Uczestnicy konferencji "Renaturyzacja rzek" podczas spaceru po Gdańsku, Fot. Gdańskie Wody}

Rzeka potrafi się odnowić, jeśli jej na to pozwolimy
Proces renaturyzacji polega na umożliwieniu rzekom samoregeneracji – pozwoleniu, by mogły „być rzeką”. To oznacza m.in. przywracanie meandrów, naturalnych stref zalewowych i roślinności brzegowej, a czasem po prostu… rezygnację z nadmiernych prac utrzymaniowych. Jak podkreślają eksperci, pierwszym krokiem jest często cierpliwość i akceptacja naturalnych procesów – rzeka potrafi się odnowić, jeśli jej na to pozwolimy.

_{Renaturyzacja rzek jest jednym z wazniejszych działań na rzecz klimatu, Fot. OMGGS}

Nie zawsze jednak natura poradzi sobie sama. W silnie przekształconych dolinach potrzebne są działania wspomagające - sadzenie drzew, odbudowa naturalnych koryt czy odtwarzanie torfowisk. Kluczowa jest zasada trzech kroków: pozwól rzece być rzeką, dodaj to, czego brakuje, i usuń to, co przeszkadza.
Renaturyzacja jest też fundamentem adaptacji do zmian klimatu. Dzięki niej poprawia się retencja w krajobrazie, wzmacnia odporność ekosystemów na susze i powodzie, a także tworzy przestrzeń dla życia ludzi i „nieludzi” – całej przyrody, która od wody zależy.
Jest to jedno z kluczowych działań, które w przyszłości może pomóc w zagwarantowaniu bezpieczeństwa wodnego. Zarówno w przypadku nadmiaru jak i niedoboru wody.

Woda i klimat w Polsce – coraz większe wyzwania
Woda coraz częściej staje się problemem – raz jest jej za mało, innym razem za dużo. Zmiany klimatu powodują, że opady są bardziej nierównomierne, a rosnące temperatury przyspieszają parowanie i wysychanie gleby. Coraz częściej mierzymy się z suszami na jednych obszarach i podtopieniami na innych.
Dane pokazują, że ostatnie lata należały do najcieplejszych w historii pomiarów. Wysokie temperatury ograniczają odbudowę pokrywy śnieżnej. To sprawia, że bilans wodny kraju staje się coraz bardziej niekorzystny.

_{W ramach konferencji realizowanej przez OMGGS odbyły się także warsztaty, Fot. OMGGS}

W krajobrazie Polski znajduje się jednak ogromny potencjał – liczne mokradła, torfowiska i gęsta sieć hydrograficzna, które mogą działać jak naturalne „gąbki” zatrzymujące wodę. Niestety przez dziesięciolecia dużą część tych obszarów odwodniono, osuszono, głównie na potrzeby rolnictwa.

Eksperci podkreślają, że stosowane przez lata rozwiązania inżynierskie nie przystają już do nowych warunków klimatycznych. Dziś zamiast „odwadniać krajobraz” powinniśmy go na nowo uczyć zatrzymywania wody – właśnie poprzez działania renaturyzacyjne i planowanie przestrzenne. To w rękach samorządów leży decyzja, czy woda w krajobrazie zostanie, czy spłynie bezpowrotnie.

Wspólne doświadczenia i plany w Metropolii
W Gdańsku odbyła się konferencja połączona z warsztatami poświęconymi renaturyzacji rzek oraz zielonej retencji – wydarzenie, które stało się początkiem wspólnego dialogu między samorządami, ekspertami i instytucjami odpowiedzialnymi za gospodarkę wodną.

_{Uczestnicy wydarzenia zachęcają do dyskusji na temat klimatu włodarzy Metropolii, Fot. OMGGS}

Eksperci omawiali modele i dobre praktyki w zakresie zagospodarowania wód opadowych oraz rolę miejskich mokradeł w zwiększaniu retencji. W trakcie wydarzenia zaprezentowano też serwis renaturyzacja.imgw.pl – narzędzie stworzone z myślą o wsparciu samorządów i instytucji w planowaniu działań renaturyzacyjnych.

Serwis ten zawiera mapę z informacjami o stanie rzek, stopniu ich naturalności (tzw. wskaźnik HIR), potencjale retencyjnym oraz propozycjami działań renaturyzacyjnych możliwych do realizacji do 2027 roku.
Uczestnicy, dzięki warsztatom mogli w praktyce zapoznać się z narzędziami planistycznymi, dzięki którym samorządy mogą wpływać na sposób zagospodarowania istniejących cieków w sposób zgodny obecnymi potrzebami gospodarki wodnej, a nie tylko odpowiadając na oczekiwania prywatnych inwestorów. Jest potrzeba kontynuowania spotkań w tej formule, a także zaproszenia do dyskusji włodarzy, aby i oni osobiście mogli zapoznać się z tajnikami skutecznego i bezpiecznego gospodarowania jednym z najcenniejszych zasobów jakim jest woda – podsumowywali konferencję uczestnicy.