Osoby z niepełnosprawnościami, z doświadczeniem migracji i seniorzy - potrzebują wsparcia w prowadzeniu aktywnego, niezależnego, samodzielnego i godnego życia. O tym, jakie działania mogą podjąć samorządy, aby skutecznie im w tym pomagać, rozmawiano podczas seminarium “Włączeni w działanie – lokalne praktyki i wyzwania deinstytucjonalizacji w Metropolii” oraz trzech warsztatów. Wydarzenie odbyło się w czerwcu 2025 roku. w Fabryce Sztuk w Tczewie. Było pierwszym z zaplanowanego cyklu metropolitalnych spotkań poświęconych deinstytucjonalizacji. Kolejne odbędzie się 8 października 2025 roku w Wejherowie. Jego tematem przewodnim będzie wsparcie osób starszych.

Seminarium, warsztaty i debata podsumowująca, które odbyły się w Tczewie, dały możliwość przyjrzenia się lokalnym praktykom i ogólnopolskim inspiracjom w zakresie wsparcia oferowanego osobom z niepełnosprawnościami, z doświadczeniem migracji i seniorom. Seminarium, w którym udział wzięło 93 osób, dało szansę - przedstawicielom samorządów, stowarzyszeń, ekspertom i praktykom - na poznanie się, rozpoczęcie dialogu, wymianę dobrych doświadczeń oraz wypracowanie rekomendacji do dalszego działania. Wydarzenie zorganizowane zostało przez Komisję Integracji Społecznej Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot, Miasto Tczew i Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Gdańsku.

– Chcemy odczarować pojęcie deinstytucjonalizacji – trudne, ale oznaczające po prostu, że pomoc trafia do ludzi tam, gdzie żyją, a nie do instytucji – wyjaśnia Maciej Warszakowski, wiceprezes zarządu OMGGS.

_{Na zdjęciau: Maciej Warszakowski, wiceprezes zarządu OMGGS, fot. Konrad Kędzior, OMGGS}

Deinstytucjonalizacja to proces przechodzenia od opieki instytucjonalnej (np. w domach całodobowych) do wsparcia realizowanego w środowisku lokalnym – w domach, rodzinach i społecznościach. Jego celem jest umożliwienie osobom niesamodzielnym prowadzenia niezależnego i godnego życia tam, gdzie czują bezpiecznie, czyli w swoim codziennym środowisku. Jest to jedno z kluczowych wyzwań w obszarze polityki społecznej o którym rozmawiali podczas seminarium i warsztatów wszyscy, których codzienna praca związana jest ze wsparciem i integracją mieszkańców.

– Musimy zrozumieć, czym dla nas – jako samorządów i wspólnot lokalnych – jest tożsamość, jakie standardy chcemy oferować mieszkańcom i jakie są nasze aspiracje. Każda gmina działa nieco inaczej, a mieszkańcy oczekują od nas spójności. Dlatego tak ważne jest, by wspólnie to przepracować, dzielić się dobrymi praktykami i doświadczeniem, by móc budować system odpowiadający potrzebom całej metropolii – powiedziała Monika Chabior – zastępczyni Prezydent Gdańska ds. rozwoju społecznego i równego traktowania, współprzewodnicząca Metropolitalnej Komisji Integracji Społecznej.

_{Na zdjęciu: Monika Chabior - zastępczyni Prezydent Gdańska oraz uczestnicy warsztatów, fot. Konrad Kędzior, OMGGS}

Warsztat dotyczący usług wsparcia osób z niepełnosprawnościami
“Wspieranie samodzielności osób z niepełnosprawnościami poprzez kręgi wsparcia” – te warsztaty prowadzone były przez przedstawicieli Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI) – powiedziała Monika Chabior - zastępczyni Prezydent Gdańska ds. rozwoju społecznego i równego traktowania, współprzewodnicząca Metropolitalnej Komisji Integracji Społecznej – Katarzynę Świeczkowską i Kacpra Kowalskiego. Spotkanie zgromadziło 31 uczestników, w tym przedstawicieli samorządów, ośrodków pomocy społecznej, organizacji pozarządowych oraz instytucji wspierających osoby z niepełnosprawnościami.

Budowanie kręgów wsparcia – model skierowany do osób zagrożonych wykluczeniem
Podczas pracy warsztatowej zaprezentowany został “Model Kręgów Wsparcia” jako przykład wsparcia osób z niepełnosprawnościami, respektujący ich prawo do niezależnego życia, pełnej integracji i uczestnictwa w życiu społeczności. Mowa o wolności dokonywania wyborów na równi z innymi osobami, zgodnie z poszanowaniem godności osobistej oraz indywidualnej autonomii.

Model Kręgów Wsparcia to środowiskowy system budowania sieci relacji między osobą z niepełnosprawnością, jej rodziną i społecznością lokalną. Tworzą go osoby ze sfery formalnej (np. terapeuci, pracownicy socjalni) i nieformalnej (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, wolontariusze), działające na rzecz realizacji celów i aspiracji osoby. Kluczowe jest skupienie na podmiotowości i potencjale osoby z niepełnosprawnością oraz budowanie partnerskiej współpracy z rodziną i środowiskiem.
W obliczu wyzwań związanych z wykluczeniem społecznym, wdrożenie Modelu Kręgów Wsparcia, który zakłada współdziałanie różnych środowisk – od bliskich, przez profesjonalistów, aż po lokalne społeczności, jest kluczowe.

– Nikt nie jest samotną wyspą. Kręgi wsparcia można budować w lokalnych społecznościach, nie tylko jako model wspierania osób z niepełnosprawnościami, ale również osób starszych czy w kryzysie zdrowia psychicznego. Model Kręgów Wsparcia może stać się jednym z głównych narzędzi wdrażania deinstytucjonalizacji w Polsce – mówi Katarzyna Świeczkowska,  wiceprzewodnicząca Zarządu PSONI Gdańsk.

_{Na zdjęciu: Tomasz Nadolny z OMGGS oraz uczesnicy warsztatów, fot. Konrad Kędzior, OMGGS}

Kluczowe wyzwania i rozwiązania
Głównym wyzwaniem wdrażania Modelu Kręgów Wsparcia przez placówki/organizacje/instytucje, które zajmują się wsparciem osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin, jest brak wystarczającej wiedzy do uruchomienia tego typu wsparcia oraz brak ciągłości finansowania usług oferowanych np. w sytuacjach spowodowanych zakończeniem projektów unijnych. Jako rozwiązanie zaproponowano szkolenia i wprowadzenie wieloletnich harmonogramów finansowania, dywersyfikację źródeł finansowania (np. budżet gminny, partnerstwa publiczno-prywatne) oraz utworzenie funduszu rezerwowego na okresy przejściowe między projektami.

Proponowane rozwiązania
Aby skutecznie wprowadzać Model Kręgów Wsparcia, zaplanowano pilotażowe wdrożenia, które pozwolą na przetestowanie rozwiązań w praktyce m.in. w ramach projektów Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych dla których instytucją pośredniczącą jest Obszar Metropolitalny Gdańsk-Gdynia-Sopot. Istotnym elementem są także szkolenia dla specjalistów, które mają wzmocnić ich kompetencje w zakresie pracy zespołowej i inkluzyjnej.

Warsztaty dotyczące usług wsparcia dla osób starszych
“Międzypokoleniowe działania wspierające niezależność, samopomoc i aktywne starzenie” – tak zatytułowano warsztaty o osobach starszych. Spotkanie poprowadzili Małgorzata Ciecholińska – główna specjalistka ds. strategii i rozwoju społecznego OMGGS i Marcin Dybuk – zastępca dyrektora ds. gospodarki, kultury i promocji OMGGS. W wydarzeniu udział wzięły 32 osoby – przedstawiciele samorządów, ośrodków pomocy społecznej, organizacji seniorskich oraz instytucji wspierających politykę społeczną w regionie.

_{Na zdjęciu uczestnicy warsztatów, fot. Konrad Kedzior, OMGGS}

Wypracowane pomysły
Uczestnicy warsztatów wspólnie opracowali szereg propozycji możliwych do wdrożenia działań, które oceniano pod kątem ich pilności, efektywności i innowacyjności. Wśród zaprezentowanych inicjatyw znalazły się m.in.: międzypokoleniowy klub pasjonata – przestrzeń do wspólnego spędzania czasu i wymiany zainteresowań; zajęcia edukacji obywatelskiej w szkołach prowadzone przez seniorów; bar mleczny w każdej miejscowości – tanie posiłki i miejsce integracji społecznej; metropolitalna karta seniora – system zniżek i atrakcje dla osób 60+ (zgłoszony przez Gminę Żukowo); ścieżki zdrowia – darmowe zajęcia ruchowe z instruktorami.
W trakcie warsztatów wskazywano na potencjał powyższych projektów i ich wagę nie tylko w perspektywie lokalnej, ale też metropolitalnej. Ich wdrażanie jest możliwe w różnych gminach, niezależnie od wielkości czy zasobów. Pomysły z warsztatów traktowane były jako przykłady działań wpisujących się w proces deinstytucjonalizacji, czyli takich, które mogą stanowić wsparcie seniorów w środowisku lokalnym i tworzenie alternatyw dla pobytu w domach opieki.

_{Na zdjęciu: Małgorzata Ciecholińska oraz Marcin Dybuk z OMGGS oraz uczestnicy spotkania, fot. Konrad Kędzior, OMGGS}

Warsztaty o integracji osób z doświadczeniem migracji
Trzeci z warsztatów zatytułowano: “Przygotowania lokalnych społeczności do przyjęcia migrantów: Wyzwania, Agresja i Działania Integracyjne”. To spotkanie zgromadziło 18 uczestników, w tym przedstawicieli samorządów, organizacji społecznych, osób z doświadczeniem migracyjnym oraz instytucji wspierających migrację. Warsztat poprowadziły: Paulina Kremer – członkini zarządu Spółdzielni Socjalna Heca i Maja Kurant – koordynatorka ds.równego traktowania w OMGGS.

Najważniejsze wyzwania i problemy
Jednym z najczęściej wskazywanych problemów była bariera językowa, która utrudnia komunikację w codziennym funkcjonowaniu. Brak możliwości porozumienia się ma też negatywny wpływ na integrację. Ponadto utrwalone stereotypy oraz brak wiedzy o kulturze osób z doświadczeniem migracji potęgują nieufność i zamknięcie społeczne po obu stronach – zarówno wśród społeczności przyjmujących, jak i samych migrantów. Biurokracja, trudności z dostępem do mieszkań i rynku pracy oraz brak spójnej polityki migracyjnej to kolejne istotne bariery.
Dość powszechnym zjawiskiem, szczególnie w przestrzeni publicznej, jest agresja słowna i fizyczna w stosunku do migrantów, a także mowa nienawiści w Internecie i szkołach, gdzie pojawia się także problem wykluczania dzieci migranckich z życia szkolnego, co prowadzi do frustracji i zamknięcia się samych migrantów.

Skuteczne działania integracyjne
Wskazano na działania oparte na bezpośrednich relacjach, które okazały się najskuteczniejsze w procesie integracji. Klasy wielokulturowe, asystenci w szkołach, a także zajęcia językowe – stanowią podstawę w integracji. Kolejnym korzystnym w skutkach działaniem były aktywności społeczne. Mowa tu o wydarzeniach integracyjnych i wyjazdach umożliwiającym osobom migranckim lub z doświadczeniem migracji i społeczności przyjmującej nawiązywanie pozytywnych kontaktów.
Ważnym elementem integracyjnym jest także wsparcie psychologiczne oraz tworzenie grup wsparcia dla migrantów. Reprezentacja migrantów w ciałach doradczych oraz ich aktywne włączanie w życie społeczności lokalnych jest kolejnym krokiem w procesie integracji.

_{Na zdjęciu uczestnicy warsztatów, fot. Konrad Kedzior, OMGGS}

Nieskuteczne podejścia
Zdecydowana większość uczestników wskazała, że powielanie tych samych działań w różnych projektach bez dostosowania ich do specyficznych potrzeb migrantów nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Ponadto, zbyt silna rola opiekuna, który nadmiernie wyręcza migrantów, prowadzi do ich pasywności i uzależnienia od pomocy zewnętrznej. Ignorowanie głosu migrantów i ich rzeczywistych potrzeb oraz niewłaściwe dostosowywanie działań do ich doświadczeń migracyjnych, są częstymi przyczynami niepowodzeń w procesie integracyjnym.

Pomysły na działania lokalne i metropolitalne
Seminarium wypracowało również konkretne pomysły na działania, które mogą poprawić integrację migrantów w regionie. Wśród nich wymieniono organizowanie lokalnych wydarzeń integracyjnych, takich jak festyny, turnieje sportowe czy dni sąsiedztwa, które mogą pomóc w przełamywaniu barier i budowaniu pozytywnych relacji. Wymiany kulturowe – np. prezentacja jedzenia, muzyki czy rękodzieła migrantów – mogą również służyć jako sposób na wzajemne poznanie i akceptację.
Ważnym krokiem jest sieciowanie instytucji i społeczności, co umożliwi lepszą koordynację działań i wymianę dobrych praktyk. Kursy językowe, szkolenia międzykulturowe i kampanie społeczne ukierunkowane na walkę z dezinformacją i przeciwdziałanie mowie nienawiści mogą poprawić społeczną akceptację migrantów i rozbić stereotypy. Z kolei, tworzenie systemów reprezentacji migrantów w radach i ciałach doradczych wzmocni ich głos w procesach decyzyjnych.

Będą kolejne spotkania
Warsztaty stanowiły ważny krok w kierunku rozwoju lokalnych i metropolitalnych polityk integracyjnych i deinstytucjonalizacyjnych, wskazując na kluczowe wyzwania oraz możliwe rozwiązania w zakresie wspierania osób z niepełnosprawnościami, seniorów oraz migrantów. Dzięki wydarzeniu dobre praktyki i rekomendacje dla samorządów miały szansę wybrzmieć wyraźnie.
Ankieta
Na koniec wydarzenia przeprowadzono ankietę ewaluacyjną, dzięki której organizatorzy dowiedzieli się, że zdecydowana większość uczestników – blisko 90% – oceniła program seminarium i warsztatów jako interesujący i inspirujący (44% w stopniu bardzo dużym; 44% w stopniu dużym). 78% ankietowanych wskazała też, że dzięki wydarzeniu rozważa wprowadzenie zmian w codziennej pracy. Co istotne, 70% ankietowanych przyznało, że efektem ich uczestnictwa w wydarzeniu jest poszerzenie wiedzy na temat deinstytucjonalizacji.
Aż 97,6% ankietowanych wyraziło chęć do dalszej współpracy, wskazując jednocześnie na konieczność zorganizowania kolejnych warsztatów z większym czasem przeznaczonym na pracę grupową.

Seminarium i warsztaty w Tczewie to jedno z działań metropolitalnej Komisji Integracji Społecznej – czyli tematycznej komisji doradczej działającej w ramach Obszaru Metropolitalnego Gdańsk-Gdynia-Sopot (OMGGS). Wydarzenie było pierwszym z zaplanowanego cyklu.

„Seniorzy w Metropolii – aktywność i wsparcie. Wspólne odpowiedzi na lokalne wyzwania społeczne” to kolejne spotkanie zaplanowane w ramach tego cyklu. Odbędzie się 8 października 2025 roku w Wejherowie. Zapraszamy do zapisów poprzez wypełnienie formularza.